In 1569 sprak Alva’s beruchte Raad van Beroerten (‘Bloedraad’) een ongekend hard vonnis uit over de Gelderse stad Nijmegen: tientallen inwoners en stadsbestuurders werden als ‘ketters’ en ‘rebellen’ voor eeuwig verbannen uit alle landen van de Spaanse koning Filips II, terwijl al hun eigendommen werden geconfisqueerd. Waarom riep Alva deze stad zo hardhandig tot de orde? Voor het antwoord op deze vraag deed Maarten Hageman intensief onderzoek in de archieven van Gelderse steden en van de Raad van Beroerten.
Terwijl de maatschappelijke en godsdienstige tegenstellingen in hoog tempo opliepen, tartte Nijmegen het gezag van koning Filips. Kort voor de onlusten van de Beeldenstorm (1566) hadden Nijmegen en vertegenwoordigers van het Compromis der Edelen een Gelders Verbond gesloten tegen inquisitie en plakkaten. Toen Nijmegen vervolgens op 31 augustus 1566 formeel godsdienstvrijheid afkondigde, dreigden diverse Gelderse steden dit ‘kwaad exempel’ na te volgen. Daarop besloten de autoriteiten in te grijpen en zetten zij Nijmeegse gilden en broederschappen tegen het eigen stadsbestuur op. Speciale onderzoekscommissarissen van de Raad van Beroerten reisden naar Nijmegen af om de ongehoorzame stad te straffen. Hun machinaties worden in dit boek op de voet gevolgd.
Het blijkt dat de Bloedraad handig gebruikmaakte van het bestaande recht. Plaatselijke en gewestelijke rechtsinstanties werkten echter gehoorzaam mee. Hagemans onderzoek levert een fascinerend relaas op over de autonome vrije rijksstad Nijmegen. Het traditionele ‘zwartwitbeeld’ van willekeurige Spaanse rechters blijkt bepaald niet overeen te stemmen met de ‘grijze’ werkelijkheid van de Tachtigjarige Oorlog.